Lwów

Za czasów książąt rus. Lwihorod, po niem. Lemberg, a po łac. Leopolis zwany. Polska nazwa Lwów znana już w XV w. Ludność miasta powstała z żywiołów różniących się od siebie pochodzeniem, mową, obyczajami i wyznaniem. Już za czasów ruskich książąt mieszkali tu obok Rusinów: Ormianie, Saraceni, Tatarzy, Żydzi i Niemcy. Za czasów polskich przybywali prócz tego: Polacy, Litwini, Liwończycy, Żmudzini, nowe zastępy Niemców, a za czasów austriackich napłynęły znowu liczne rodziny niemieckie. Z biegiem czasu tracą te rozliczne żywioły swą odrębność, gubią się i rozpływają śród żywiołu polskiego, jako moralnie najsilniejszego i w ten sposób tworzą w końcu jednolitą prawie rodzinę. W 1880 r. liczyło miasto 103422 mieszkańców cywilnych (49052 męż., 54370 kob.), a 6400 wojskowych. podług rel. było 55973 rzym.-katol., 14868 gr.-katol., 181 orm.-katol., 1 starokatol., 219 grec.-oryent., 1 orm.-oryent., 1 unitaryan., 1641 wyzn. augsbur., 64 wyzn. helw., 27 anglik., 10 rel. menon., 30418 mojżesz., 18 bezwyzn. W życiu towarzyskiem używało języka polskiego 90132, niem. 7323, rusk. 3600, czesk. 263, rumuń. 192, włosk. 4, słowack. 3, reszta innych języków. Jako miasto stołeczne królestwa, mieści w sobie najwyższe władze krajowe: wszechnice, r. 1784 fund., z licznym księgozbiorem i gabinetami - w roku 1848 przez pożar zniszczone, zakład naukowy imienia Ossolińskich, z kosztownym zbiorem książek, monet, obrazów i narodowych starożytności, dwa seminaria: łacińskie i ruskie; zakłady ciemnych i głuchoniemych, instytut kredytowy, towarzystwo rolnicze i teatr. Jako stolica Galicyi jest siedzibą namiestnika kraju, trzech arcybiskupów: grecko-katolickiego, rzymsko-kat., ormiańskiego i superintendenta ewangelickiego. Pod względem handlu i przemysłu odznacza się miasto od czasu objęcia Galicyi przez Austryę, albowiem odtąd jako stolica prowincyi, a z tąd licznych władz rządowych będąc pobytem, wzrosło w znaczną ludność, przezco handel i rzemiosła znacznie rozkwitły. Ma więc wszelkiego gatunku rzemieślników i wiele kupców prowadzących handel produktami krajowemi i niekrajowemi.

Miasto w wielkim dole między wzgórzami położone, zajmuje z obszernemi przedmieściami przestrzeń blisko 4 mil i jest wieloma pięknemi kościołami, kamienicami i promenadami przyozdobione. Pomiędzy gmachów publicznych wyszczególniają się piękną budową: kościół Dominikanów z r. 1749 i kościół ś. Jerzego katedra biskupia obrządku rusk. z r. 1746, zbudowana na wzór kościoła ś. Piotra w Rzymie; katedra obrz. łac. r. 1370-80 zbud. w kształcie gotyckim, szpital powszechny dawniej klasztor Pijarów i Kościół Bernardynów z ciosanego kamienia w r. 1600 fund. z grobowcem ś. Jana z Dukli. W nowszym czasie wiele mu ozdób przybyło przez wybudowanie ratusza z wieżą 42 sążni wysoką, gmachu zakładu Ossolińskich, teatru hr. Skarbka, pałacu arcybiskupiego i synagogi żydowskiej. Z liczby 50 kościołów, które tam dawniej istniały, pozostało dotąd tylko 29, a to 19 rzym.-kat., 7 gr.-kat., 1 ormiański, a 1 ewangelicki. Między temi są 10 klasztorów: Dominikanów, Bernardynów, Karmelitów, Franciszkanów i Bazylianów; panien zakonnych: Sakramentek, Benedyktynek, Szarytek, i Sióstr miłosierdzia. Najdawniejszą świątynią Lwowa jest kościołek św. Jana na Krakowskim przedmieściu.

Założenie Lwowa przypada około 1259 r. – Leon (w języku ruskim Lew nazwany), syn Daniela ks. halickiego, zbudował w okolicy dzikiej na wierzchołku góry piaszczystej warowny zamek „Lwihrod” zwany, dokąd też później, gdy Halicz przed napadem Tatarów przestał być bezpiecznym, przeniósł swą rezydencyę w 1268 r. Około tegoż w krótce miasto budować się zaczęło. Od tego to czasu jak wszystkie inne miasta na Rusi, napadany często od nieprzyjaciół, znosił różne koleje losu. Do stanu twierdzy przyprowadzony, zabezpieczony fortecznemi murami, wytrwał niejedną burzę wojenną: ciężkie oblężenia przez Litwinów w latach 1350, 1370; przez Tatarów 1431, 1438 i 1524; przez Wołochów i Mołdawianów 1498 i 1509; przez Kozaków 1648 i 1655; przez Siedmiogrodżan 1657, powtórnie przez Tatarów i Turków 1672, 1675 i 1695, aż naostatek r. 1704 został przez Karola XII. króla szwedzkiego mocą zdobyty. R. 1675 odbyła się w pobliżu miasta pamiętna bitwa, w której Jan Sobieski z ledwie 30.000 wojska cztery razy liczniejszego nieprzyjaciela na głowę poraził. W latach 1480, 1622, 1672 i 1681 dotknęło to miasto morowe powietrze; w latach 1494, 1504, 1511, 1527, 1564, 1616, 1622 i 1671 zaś niszczące pożary, a 1510, 1514 i 1617 naostatek straszne zalanie wodą wezbranej Pełtwi. Obok miasta wznosi się plantacyami zasadzona góra pod nazwą „Wysokiego zamku”, a na przeciwnej stronie góra Wronowskiego, dawniej Schönberga nazwana, dziś przeistoczona na warownię (cytadelę), na których obu niegdyś istniały warowne zamki, z których teraz ledwie śladu dostrzedz można. Góra Wronowskiego jest także uwagi godną, że na niej wydobyto płyty i bożyszcze kamienne, co wnioskować każe, że kiedyś narodom pogańskim za świątynię służyć musiała. Herb miasta jest lew wspięty na tylnych łapach w otwartej bramie o trzech wieżach, przez Zygmunta I. nadany, do którego Syxtus V. papież później przydał trzy pagórki z gwiazdą, unoszącą się nad głową lwa.